6 listopada 1939 r., Niemcy, w ramach „Sonderaktion Krakau”, brutalnie aresztowali 183 pracowników naukowych krakowskich uczelni: Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), Akademii Górniczej (późniejszej Akademii Górniczo–Hutniczej) oraz Akademii Handlowej, podstępnie zwabionych przez SS–Sturmbannführera Brunona Müllera na ogólne zebranie profesorów i wykładowców do gmachu Collegium Novum przy ul. Gołębiej 24. Większość akademików została następnie wywieziona do niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych: KL Sachsenhausen i Dachau, gdzie doświadczyli niemieckiego okrucieństwa. Kilkunastu zmarło z wycieńczenia lub zostało zamordowanych w obozach.

Będąca częścią niemieckiego planu wyniszczenia polskiej inteligencji „Sonderaktion Krakau” (właściwie „Aktion gegen Universitätsprofessoren”) pozostaje jednym z najboleśniejszych wydarzeń w historii Szkoły. W związku z jej 83. rocznicą warto przypomnieć, że wśród aresztowanych znalazło się aż 27 absolwentów III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego (ob. II Liceum Ogólnokształcącego) oraz jeden nauczyciel „Sobka”.

Byli to:

Chodzicki Edward Józef Teofil [16 VI] 1915 (1897–1978), leśnik, profesor i kierownik Katedry Leśnictwa UJ (od 1937 r.), po II wojnie światowej kierownik Katedry Szczegółowej Hodowli Lasu, profesor Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie. Więcej: tutaj

Dąbrowski Jan Konstanty [30 V] 1908* (1890–1965), nauczyciel historii w III gimnazjum (1913–1919) oraz w gimnazjum św. Jacka w Krakowie, profesor historii Uniwersytetu Wileńskiego, kierownik Katedry Historii Średniowiecznej UJ, członek Polskiej Akademii Umiejętności (PAU), dyrektor Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (1954–1961), doktor honoris causa Uniwersytetu w Budapeszcie, autor ponad 600 publikacji naukowych; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim (1948) i Krzyżem Oficerskim (1960) Orderu Odrodzenia Polski oraz Węgierskim Krzyżem Zasługi z Gwiazdą (1948). Więcej: tutaj

Drozdowski Jerzy Izydor [14 VI] 1912 (1894–1970), lekarz stomatolog, starszy asystent Instytutu Stomatologicznego UJ, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania – udostępnił własne mieszkanie na tajne wykłady Wydziału Lekarskiego UJ, po II wojnie światowej m.in. kierownik Katedry Chirurgii Stomatologicznej, aktywny członek krakowskiego Arcybractwa Miłosierdzia. Więcej: tutaj

Więcej: B. Kaczkowska, Początki Kliniki Chirurgii Stomatologicznej, [w:] „Galicyjska Gazeta Lekarska” 1a/152, styczeń–czerwiec 2016, s. 31–32.

Dziurzyński Tadeusz Jan Kanty [24 V] 1897* (1879–1962), prawnik, profesor UJ, prorektor UJ w roku akademickim 1938/39, sędzia Sądu Krajowego w Krakowie, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania Akademii Handlowej w Krakowie; syn Jana Dziurzyńskiego (1850–1928), nauczyciela matematyki w III gimnazjum (1906–1909), brat dwóch innych absolwentów „Sobka”: Romana (1882–?) i Mieczysława (1884–?). Więcej: tutaj

Gwiazdomorski Jan Marian [20 VI] 1917* (1899–1977), prawnik, profesor UJ i Uniwersytetu Wrocławskiego, członek PAU, autor ok. 180 publikacji naukowych, doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (1977); odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1947). Więcej: tutaj

Hano Józef [3 VI] 1925* (1906–1997), farmakolog, profesor Akademii Medycznej w Krakowie i Instytutu Farmakologii PAN, po zwolnieniu z KL Dachau aktywny uczestnik tajnego nauczania – współorganizator tajnego Oddziału Farmaceutycznego UJ, autor ponad 120 publikacji naukowych; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą, Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Więcej: tutaj

Heydel Adam Zdzisław Marian [12 VI] 1913* (1893–1941), prawnik, kierownik Katedry Ekonomii Politycznej UJ, dziekan Wydziału Prawa UJ, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny w Związku Walki Zbrojnej, powtórnie aresztowany i osadzony w KL Auschwitz (numer 10564), rozstrzelany – wraz z bratem Wojciechem – w zbiorowej egzekucji 14 marca 1941 r. Więcej: tutaj

Kocwa Aleksander Władysław [10 VI] 1919* (1901–1959), chemik, profesor UJ, po zwolnieniu z KL Dachau aktywny uczestnik tajnego nauczania – współorganizator zajęć dla studentów farmacji i chemii, dziekan Akademii Medycznej w Krakowie (1958–1959). Więcej: tutaj

Korbel Stanisław [VI] 1901 (1882–1956), lektor stenografii polskiej i niemieckiej, lektor kartografii na Wydziale Filozoficznym UJ, profesor Akademii Handlowej w Krakowie, nauczyciel w Męskim Gimnazjum Kupieckim w Krakowie, kartograf, filatelista, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania Szkoły Handlowej w Krakowie.

Kruszyński Tadeusz Albin [3 VI] 1903 (1884–1959), ksiądz, historyk sztuki, profesor UJ i Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania na poziomie szkoły średniej; odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1932, 1953), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1948), Krzyżem Oficerskim Orderu Korony Włoskiej (1926). Więcej: tutaj

Więcej: J. Śliwa, Ksiądz profesor Tadeusz Kruszyński – rocznik absolwencki 1903, [w:] Lustrum Sobiescianum. Sobieskie Pięciolecie 2008–2013, red. T. Podgórski, Kraków 2013, s. 28–33.

Lehr (od 1918 r. Lehr–Spławiński) Tadeusz Ferdynand Jan [4 VI] 1909* (1891–1965), językoznawca, slawista, profesor oraz rektor UJ 1938–1939 i 1945–1946, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania na poziomie uniwersyteckim, członek PAU i PAN, doktor honoris causa Uniwersytetów w: Pradze i Sofii; odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1951), jugosłowiańskim Krzyżem Komandorskim Orderu Świętego Sawy oraz czechosłowackim Orderem Lwa Białego. Więcej: tutaj

Leśnodorski Bogusław [30 V] 1932 (1914–1985), prawnik, historyk ustroju i myśli politycznej, profesor nauk prawnych, po zwolnieniu z KL Dachau aktywny uczestnik tajnego nauczania na poziomie uniwersyteckim, dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (1965–1968), członek PAN, doktor honoris causa Uniwersytetu w Tuluzie (1966); syn Gustawa Leśnodorskiego (1879–1958), nauczyciela matematyki i fizyki w III gimnazjum (1912–1920); odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1951), Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954). Więcej: tutaj

Maziarski Stanisław Wincenty [11 VI] 1891* (1873–1956), lekarz histolog, profesor i rektor UJ 1933–1936, członek PAU, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen współorganizator i wykładowca tajnego Wydziału Lekarskiego UJ; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1936). Więcej: tutaj

Meyer Antoni Józef Konstanty [6 VI] 1887* (1870–1939), inżynier górnictwa, doktor praw, profesor Akademii Górniczej w Krakowie, zmarł 25 grudnia 1939 r. w KL Sachsenhausen jako pierwsza śmiertelna ofiara „Sonderaktion Krakau”; odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1923). Więcej: tutaj

Michalski Marian Antoni [7 VI] 1918 (1900–1987), ksiądz, profesor Wydziału Teologicznego UJ, prefekt w seminarium duchownym, po zwolnieniu z KL Dachau, w ramach współpracy z Polskim Komitetem Opiekuńczym Kraków–Miasto, aktywny w opiece nad ubogimi dziećmi i młodzieżą szkolną na terenie Bronowic Małych, po II wojnie światowej profesor i prorektor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie oraz wykładowca Papieskiego Wydziału Teologicznego w Krakowie. Więcej: tutaj

Nussbaum (od 1924 r. Ormicki) Wiktor Rudolf [6 V] 1916* (1898–1941), geograf, adiunkt Instytutu Geograficznego UJ, wykładowca Uniwersytetu Lwowskiego, zamordowany – po przyznaniu się do żydowskiego pochodzenia 17 września 1941 r. w KL Mauthausen Gusen. Więcej: tutaj

Ottman Włodzimierz [7 VI] 1895 (1876–1942), prawnik, kierownik Sekretariatu UJ, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen powtórnie aresztowany w Kawiarni Plastyków 16 kwietnia 1942 r. w Krakowie i przewieziony do KL Auschwitz (numer 33157), rozstrzelany 27 maja pod Ścianą Straceń w zbiorowej egzekucji – wraz z nim zginęło wówczas ośmiu (!) absolwentów Szkoły;  odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1937) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1936). Więcej: tutaj

Robel Jan Zygmunt [15 VI] 1904* (1886–1962), doktor filozofii (chemia), pracownik naukowy UJ, przewodniczący zarządu Krakowskiego Oddziału Ligi Ochrony Przyrody, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania – współorganizator tajnego Wydziału Lekarskiego UJ, oficer Armii Krajowej, członek zespołu badającego – przywiezione przez Niemców do Krakowa – dokumenty i przedmioty osobiste wydobyte w trakcie ekshumacji ofiar Zbrodni Katyńskiej, w 1945 r. przez kilka miesięcy więziony w Krakowie przez funkcjonariuszy sowieckiego NKWD; odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Więcej: tutaj

Sarna Zygmunt Jan [14 VI] 1911* (1890–1974), prawnik i ekonomista, profesor tytularny na Wydziale Prawa UJ, dyrektor Szkoły Nauk Politycznych na tym wydziale, po II wojnie światowej rektor Akademii Handlowej w Krakowie (1946–1949), represjonowany przez władze komunistyczne, autor kilkunastu książek z zakresu prawa. Więcej: tutaj

Smoleński (Zagłoba–Smoleński) Jerzy Józef Gedeon [17 VI] 1899 (1881–1940), geograf fizyczny, geolog, antropogeograf, profesor UJ, reprezentant Polski w Komitecie Demograficznym przy Lidze Narodów w Genewie, nauczyciel w gimnazjach krakowskich, zmarł 5 stycznia 1940 r. w KL Sachsenhausen; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938), jugosłowiańskim Krzyżem Komandorskim Orderu Świętego Sawy i Krzyżem Komandorskim Orderu Korony Rumuńskiej. Więcej: tutaj

Starzewski (Ostoja–Starzewski) Maciej Jan Adolf [VI] 1909 (1891–1944), prawnik, profesor tytularny Wydziału Prawa UJ, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego, żołnierz Legionów Polskich podczas pierwszej wojny światowej, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen – mimo wyczerpania nerwowego i  fizycznego – aktywny uczestnik tajnego nauczania; odznaczony m.in. Medalem Niepodległości, Krzyżem Niepodległości. Więcej: tutaj

Szydłowski (Lubicz–Szydłowski) Tadeusz Andrzej [20 VI] 1901* (1883–1942), historyk sztuki, pierwszy na ziemiach polskich państwowy konserwator zabytków, profesor na Wydziale Filozoficznym UJ i w Uniwersytecie Wileńskim, długoletni pracownik Muzeum Narodowego w Krakowie, autor kilkudziesięciu prac z zakresu historii sztuki. Więcej: tutaj

Wilk Antoni Jan [19 VI] 1899 (1876–1940), nauczyciel fizyki i matematyki w III gimnazjum (1921–1933), astronom, odkrywca czterech komet okresowych, pracownik Obserwatorium Astronomicznego UJ; 8 lutego 1940 r. zwolniony z KL Sachsenhausen w stanie skrajnego wycieńczenia, zmarł w Krakowie kilka dni po powrocie 17 lutego; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1931). Więcej: tutaj

Wilkosz Witold Stanisław [11 VI] 1910* (1891–1941), profesor zwyczajny i kierownik Zakładu Matematyki i Logiki Matematycznej w Instytucie Matematycznym Wydziału Filozoficznego UJ, członek Polskiego i Francuskiego Towarzystwa Matematycznego, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Statystycznego, żołnierz Legionów Polskich podczas pierwszej wojny światowej. Więcej: tutaj

Włodek Jan Zdzisław Rajmund [5 VI] 1903 (1885–1940), agronom, dziekan Wydziału Rolniczego UJ, dyplomata, publicysta, podróżnik, żołnierz Legionów Polskich podczas pierwszej wojny światowej, zmarł 19 lutego 1940 r. w Krakowie, tuż po zwolnieniu z KL Sachsenhausen, z którego powrócił wycieńczony, z obustronnym zapaleniem płuc; odznaczony m.in. Medalem Niepodległości. Więcej: tutaj

Wolski (do 1938 r. Dzida) Józef Władysław [V] 1928 (1910–2008), historyk, przed wybuchem II wojny światowej asystent w Katedrze Historii Starożytnej UJ, po zwolnieniu z KL Dachau uczestnik tajnego nauczania na poziomie uniwersyteckim, autor ponad 200 publikacji naukowych, odszedł 2 października 2008 r. w Krakowie – jako ostatni z żyjących aresztowanych w „Sonderaktion Krakau”; odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2000). Więcej: tutaj

Zabłocki Jan Wojciech [26 VI] 1914 (1894–1978), botanik, paleobotanik, entomolog, żołnierz Legionów Polskich podczas pierwszej wojny światowej, po 1946 r. profesor zwyczajny botaniki ogólnej Uniwersytetu Toruńskiego; odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Więcej: tutaj

Skimina Stanisław (1886–1962), nauczyciel języka łacińskiego w III gimnazjum (1913–1946), filolog klasyczny, latynista, członek PAU, długoletni wiceprzewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Filologicznego, po zwolnieniu z KL Sachsenhausen aktywny uczestnik tajnego nauczania; odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Więcej: tutaj

Opracowanie: dr Marcin Spórna